Đập Pak Lay là đập thủy điện thứ tư trên dòng chính ở hạ lưu sông Mê Công được Chính phủ Lào đưa vào kế hoạch tham vấn với các quốc gia thành viên của Ủy hội sông Mê Công Quốc tế (MRC), sau khi đã khởi công xây dựng các đập thủy điện Xayaburi (2012), Don Sahong (2015) và chuẩn bị xây dựng đập Pak Beng.

Mạng lưới Sông ngòi Việt Nam (VRN) và các thành viên của Mạng lưới quyết định không tham gia các buổi họp tham vấn về xây dựng đập thủy điện Pak Lay do MRC tổ chức tại Viêng Chăn, CHDCND Lào vào ngày 20 tháng 9 năm 2018 vì những lý do như sau:

– Chính phủ Lào đã không tôn trọng các ý kiến tham vấn đóng góp của các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng dân cư sinh sống tại khu vực hạ lưu khi xây dựng đập thủy điện Xayaburi, Don Sahong và Pak Beng. Các góp ý bao gồm cần đánh giá đầy đủ tác động môi trường và xã hội của ba đập thủy điện nêu trên, trong đó, cung cấp thông tin cụ thể về thay đổi thiết kế cầu dẫn cá của đập Xayaburi, chia sẻ kết quả sau tham vấn và hoãn thi công các dự án thủy điện này cho đến khi có Báo cáo đánh giá tác động môi trường xuyên biên giới của MRC. Năm 2015, VRN và các thành viên đã chia sẻ các quan ngại của cộng đồng sinh sống tại Đồng bằng Sông Cửu Long (ĐBSCL) về việc đập Don Sahong tác động nghiêm trọng tới môi trường và nguồn sinh kế của họ do MRC tổ chức tại Pak Se. Tuy nhiên, chúng tôi không nhận được phản hồi từ MRC và chính phủ Lào về việc này.

– Báo cáo đánh giá tác động xuyên biên giới môi trường và xã hội của  đập thủy điện Pak Lay đã sử dụng lại khoảng 90% nội dung của bản báo cáo đánh giá tác động xuyên biên giới  môi trường và xã hội thủy điện của đập Pak Beng. Báo cáo sử dụng phần lớn nội dung đánh giá tác động của đập Pak Beng, chỉ thay đổi tên địa danh và các địa điểm của dự án từ Pak Beng sang Pak Lay [1]. Điều này chứng tỏ nhà đầu tư không nghiêm túc khảo sát thực tế và điều tra đánh giá thực trạng tác động môi trường và xã hội của dự án thủy điện Pak Lay. Như vậy có thể dẫn tới nhiều hệ lụy tiêu cực, điều này sẽ gây ra các tổn thất to lớn tới hệ sinh thái,  môi trường và an ninh lương thực của người dân sống tại hạ lưu sông Mê Công (Các thông tin trong báo cáo đánh giá đập Pak Lay sao chép từ báo cáo của đập Pak Beng bao gồm: tham vấn công chúng thực hiện từ năm 2011, phân tích tốc độ dòng chảy (trang 219 – 222), các bảng về hiện trạng đập thủy điện tại Lào (trang 40; bảng 18, trang 135); chính sách xã hội và môi trường trong trích dẫn báo cáo của đập thủy điện Pak Lay hiện đang sử dụng Chính sách phát triển bền vững của Lào năm 2005, trong khi đó chính phủ Lào đã công bố chính sách thủy điện và thi hành các hướng dẫn sử dụng chính sách này vào năm 2015 và 2016, số  liệu về thủy sản, thủy văn đã sử dụng các số liệu cũ, không cập nhật…)

– Chính phủ Lào vẫn giữ quan điểm tiếp tục xây dựng các đập thủy điện tại Lào bằng mọi giá bất chấp các hệ lụy xấu gây ảnh hưởng tới hệ sinh thái của sông Mê Công và tác động xấu tới sinh kế của người dân sống ở hạ lưu sông Mê Công. Sự cố vỡ đập Xe Pian Xe Namnoy ngày 23 tháng 07 năm 2018 đã làm thiệt hại nặng nề về người và tài sản cho vùng hạ lưu của đập tại vùng đông nam Lào, đồng thời gây lo lắng về sự an toàn của các đập ở thượng nguồn sông Mê Công có thể tác động đến các vùng hạ lưu ở Lào, Campuchia và Việt Nam. Chính phủ Lào đã họp khẩn cấp và đưa ra quyết định tạm dừng xem xét các thủy điện mới và tiến hành thanh tra an toàn tất cả các đập thủy điện hiện đã và đang xây dựng [2]. Mặc dù vậy, Chính phủ Lào vẫn thúc đẩy tiến trình tham vấn thủy điện Pak Lay – thủy điện lớn thứ tư trên dòng chính hạ lưu sông Mê Công, điều này đi ngược lại với những tuyên bố của Chính phủ Lào đưa ra trước đó vào ngày 07 tháng 08 năm 2018.

Từ những lý do chính nêu trên, Mạng lưới Sông ngòi Việt Nam nhận thấy rằng việc đóng góp ý kiến từ các Tổ chức phi Chính phủ và các cộng đồng sinh sống tại khu vực hạ lưu sông Mê Công không được Chính phủ Lào tôn trọng và xem xét cẩn thận. Cuộc tham vấn thủy điện Pak Lay sắp tới một lần nữa cho thấy rằng việc tham vấn chỉ là hình thức và Chính phủ Lào vẫn sẽ tiếp tục xây dựng đập thủy điện Pak Lay sau hai lần tổ chức Thủ tục Thông báo, Tham vấn trước và Thỏa thuận (PNPCA) như quy định của MRC. Điều này sẽ làm mất thời gian, tốn công sức và tiền của các bên tham gia vào quá trình tham vấn này. Do vậy, chúng tôi quyết định tẩy chay đợt tham vấn đập thủy điện Pak Lay tại Viêng Chăn ngày 20 tháng 09 năm 2018.